بررسی اسناد تاریخی توسعه حمل و نقل ریلی از سال 1304 تا 1390 (هـ.ش)

حمل و نقل ریلی یکی از ابزارهای مهم و حیاتی برای اقتصاد ایران و از عوامل توسعه نظام اجتماعی بوده است. راه آهن به دلیل برخورداری از ویژگی های ایمنی حمل و صرفه اقتصادی، جایگاه خاصی در میان روش های حمل و نقل دارد. راه آهن در ایران نیز با توجه به تنوع سیمای ظاهری زمین، وسعت ارضی زیاد، نواحی مختلف الاقلیم و تراکم و تفرق مراکز تجمع انسانی و موقعیت خاصی که ایران از نظر استراتژیکی در بین سه قاره آسیا، اروپا و افریقا دارد از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است و همیشه مورد توجه دولتمردان و قدرت های استعماری قرار گرفته است. این پژوهش با بررسی اسناد متقن حمل و نقل ریلی مربوط به فاصله سال های (1304ش تا 1390ش) بر این نظر است که عواملی چون سیاست اقتصادی دولت ها، شرایط جهانی، جنگ، ضرورت های اجتماعی و نیازهای داخلی هر دوره از تاریخ ایران معاصر در روند توسعه و گسترش حمل و نقل ریلی موثر بوده است. نتایج حاصله نشان می دهد وضعیت راه آهن از دوره قاجار تا پایان حکومت پهلوی بیشتر متأثر از سیاست های استعمارگرانه و اعمال قدرت کشورهای خارجی در ایران بود و نیازهای صنعتی کشور دخالت چندانی در پیدایش، رشد و توسعه راه آهن در ایران نداشت. دورنمای کلی حاکی است که طرح و پیدایش راه آهن در دوره قاجار، ساخت و احداث برخی خطوط راه آهن سراسری در دوره پهلوی اول، توسعه و تکمیل خطوط ریلی سراسری ایران و آغاز احداث نخستین خطوط ترانزیتی پهلوی دوم و در نهایت دوره انقلاب اسلامی (تا سال 1390ش) امر خصوصی سازی راه آهن به منظور توسعه اجتماعی اقتصادی، بکارگیری تکنولوژی نوین و سرانجام احداث و تکمیل برخی از خطوط ترانزیتی بین المللی به منظور گسترش تعاملات بازرگانی که تضمین کننده توسعه اقتصادی کشور می باشد، صورت گرفته و بیشترین توسعه خطوط در دوره انقلاب اسلامی رخ داده است. واژگان کلیدی: راه آهن ایران، حمل و نقل ریلی، دوره قاجار، عصر پهلوی، انقلاب اسلامی، اسناد تاریخی